woensdag 4 mei 2011

Barcelona's oude kathedraal


De oude middeleeuwse kathedraal van Barcelona is gebouwd om een romaans en wellicht visigothisch eerder bouwwerk te vervangen. Het is breed, erg druk en vooral versnipperd. Door dit koor kun je bijna nergens goed naar het altaar kijken. Wel verbijsterend rijk.


De buitenzijde van de kooromgang heeft een aantal afbeeldingen van de marteling van Eulalia, die als meisje van 12-14 de marteldood gestorven zou zijn. Hier vallen eerder de gezonde vormen van de jonge vrouw op dan het vreselijk effect van de marteling.


Dit is dus veel te rijk en triomfantelijk, de dood van de arme Franciscus Xaverius voor de kust van China op een klein eilandje.

Toen vonden we deze schilderijen, wat groot uitgevallen iconen, ineens veel mooier dan de drie-dimensionale beelden die veel protseriger en minder spiritueel zijn dan deze tweedimensionale visitatio, bezoek van Maria aan Elizabeth: beide vrouwen zwanger, de een van Jezus dan andere van Johannes de Doper.

Karel V schijnt de ridders van het Gulden Vlies in 1521 naar Barcelona geroepen te hebben voor een meeting, intensivering van contacten, waarschijnlijk ook wel een poging om controle over zijn veel te grote rijk te krijgen en de heren te imponeren. Dit koor staat midden in de kathedraal, eigenlijk belachelijk verstorend. Gaudi heeft in de kathedraal van Malaga dit monstrum verwijderd, wel de mooie stukken langs de kant gezet. Maar dat zou hier niet kunnen want alle zijden van de kathedraal staan al helemaal vol met grote kunstwerken. Het is een soort kerk-in-de-kerk. Doet denken aan de bonbonnière die een tijd in de Dom van Utrecht stond, maar dat was praktisch: een houten binnenkapel in die veel te grote kerk. Dan kon je inde winter een stuk toch nog goed verwarmen. Nu maakt deze constructie de tweedeling tussen clerus en leken helemaal duidelijk: het echte gebeurt alleen voor de incrowd.
En dan is er tussen dit koor en het priester- of hoogkoor ook nog een heel grote trap van de crypte van Eulalia. Een gebouw bestaande uit vele kamers dus.

Alle stijlen bijeen in deze kerk (behalve modern: daarvoor moet naar de Sagrada Familia). Een nette afbeelding van de doop van Jezus in de Jordaan. Mooi beeld, niet opzienbarend.

Sagrada Familia 1. Geboorte, de noorder ingang


Een uit de hand gelopen goed idee? Zoals Rossini en Verdi toch ook wel een mis aan hun muzikaal oeuvre wilden toevoegen, moest Gaudi ook wel aan een kerk werken. In feite heeft hij aan meerdere gewerkt, maar deze werd zijn grootste project, nog steeds niet klaar. Drie portalen met ieder vier torens van zo'n goede honderd meter hoog. Dan nog een veel bredere boven het hoogaltaar en tenslotte de brede en 174 meter hoge Christus-toren boven het centrum. Twee series van vier zijn al klaar, boven de noorder en zuider ingang. We kijken hier vanuit zuiden naar de grote kerk, in 2011. Wie weet ziet hij er over tien jaar heel anders uit, verder voltooid al weer. Het is nu eigenlijk al vooral een bedevaartsplaats voor museumkijkers geworden. Een uur lang wachten in de rij om je in een redelijk volle kerk te storten, die evenwel zo groot is dat je er met 1500 rustig kunt rondkijken en -lopen.


Dit is de geboortekant, de noordzijde met een serie beelden die van annunciatie, geboorte, vlucht naar Egypte, tot een huiselijk leven van een timmerman in Nazareth hebben geleid.

Altijd goed voor spectaculaire beelden, de kindermoord van Bethlehem


Dit beeld hoort eigenlijk bij de verheerlijking, de oostkant, zou je denken. Gaudi heeft het toch in de 'klimwand' van het geboorteportaal gezet, deze kroning van Maria.

Er is niet zoveel kleur bij de geboorte-ingang. Daarom valt deze cypres des te meer op: paradijsboom, boom van het eeuwige leven (Cypres blijft altijd groen!), en dan met die fantastische vogels erin. Het maakt deze kerk ineens tot een heel andere, kleuriger dan wat we van waar ook maar kennen.


De engelen bij het geboortefeest van kerstmis zingen hier niet alleen. De beeldhouwers hebben lol gehad in het uitbeelden van veel muziekinstrumenten. Er zit ook een schitterende bij met harp, maar ze kunnen niet allemaal op de blog. Hier alleen de viool en de fagot.

In tegenstelling tot de evangelisten binnen, die allemaal vleugels hebben, zien we hier een jongeman, zonder vleugels de annuntiatie, boodschap brengen aan Maria. We hebben de laatste jaren enkele moderne kathedralen en andere nieuwe kerken gezien. San Francisco, Los Angeles, de kerk met het tranende Mariabeeld van Syracuse. Vooral in Los Angeles waren er beelden die de heiligen een hedendaagse uitstraling wilden geven. Dat 'gewone' zie je hier ook wel. Maria en de engel zijn heel aards, niet zo etherisch als de gothische of neo-gothische beelden.
Opvallend is de rozenkrans die er hier in is verwerkt.


Jozef was een timmerman (Mt 13:55, tektoon, wordt ook wel vertaald als architect/aannemer/bouwer) en Gaudi zat ook in dat beroep. Hier dus een mooie uitbeelding van dat familiebedrijf.
Ik blijf me verbazen over de windrichting: de kerk is naar het westen gebouwd,
Is dit een Bijbel van de Armen, biblia pauperum? Nou, zo arm ook weer niet en het is nu vooral een domein van toeristen. Er was enige weken eerder een brandje geweest en toen moesten de 1500 bezoekers snel geëvacueerd worden. Als ze 1.5 uur blijven, komen er dus 1000 per uur binnen, maakt zo'n 8.000 op een dag. Die betalen 12-15 euro, dus de 8 loketten vangen per dag 100.000. Geeft een weekopbrengst van een half miljoen ofwel een jaaromzet van € 25 miljoen. Daar moeten dan 300 medewerkers van betaald worden, plus materiaal. Er zijn ook grote sponsors. Naar verluid heeft voor Fuji de laatste decennia veel geld bijgedragen.
Maar nog meer over die Biblia Pauperum: het is eerder een katewchismus in steen, een symbolische, narratieve samenvatting van de belangrijkste geloofspunten. Opvallend is dan ook wel dat van Jezus vooral geboorte en lijden worden weergegeven, als in de brieven van Paulus. De predikende en genezend rondtrekkende godsdienstige vernieuwer, die zien we hier niet. Niet de parabels, niet de twistgesprekken met de Joodse rabbijnen, maar het kosmische drama van incarnatie en passio tot bevrijding en voltooiing.

Sagrada Familia 2. De zuidzijde



De twee ingang (van de drie) is ook al af:de passie van Jezus. Centraal hierin is de afbeelding van de doek van Veronica, die ook in detail staat. Dit is de ingang van de zuidzijde. Aan de oostkant moet nog de Verheerlijking, de Glorie, komen. Daar wordt nog stevig aan gewerkt. Het is me nergens duidelijk geworden waarom de kerk naar het westen en niet naar het oosten is gericht. Na het 2e Vaticaans concilie is de richting van het altaar wel omgedraaid en zou dit dus wel kloppen, maar zou Gaudi dat al zi'n 80 jaar geleden hebben voorvoeld?
Eigenaardig is dat het hier nog niet om de echte bevrijding en verheerlijking gaat, want de zuidzijde heet passio, dus echt lijden, ook al hangt een Verrezen Messias wel wat waaghalzerig in de lucht.


De Judaskus hier, met een duivelse slang nog erbij.
Het matrix-vierhoek toont een serie getallen die opgeteld horizontaal of verticaal allemaal op 33 uitkomen. Die leeftijd van Jezus moet dus ook wel iets als een volheid betekenen.

Dit is ook zo'n ietwat hoekig beeld, als het meeste bij de zuidingang, de lijdensverhalen, gemaakt door Josep Subirachs (geb. 1927, werkte hieraan vanaf 1987) en is volgens de tekeningen van Gaudi. We zien hierboven de vrouw die Petrus vraagt of hij Jezus kent en bij hem hoort. Petrus ontkent, de haan kraait.






Ik heb natuurlijk teveel foto's gemaakt, of in ieder geval ook behouden en toch ook maar veel hier op gezet. Van zo'n kerk-als-mandala kun je bepaalde dingen makkelijk herkennen: de vier evangelisten in de gewone afbeeldingen (al hebben alle dieren en de mens van Matteüs vleugels), er zijn de apostelen, brood en wijn, ook wat van de deugdenleer: vier kardinale en bij de geboorte-ingang de drie goddelijke, Gloof-Hoop-Liefde. Overweldigend is het licht (we hadden ook wel een mooie dag, in mei, tussen 10-13.00).

Er wordt ook binnen de kerk nog aan heel veel gewerkt. De hele serie kapellen rondom het hoofdkoor is nog niet af en niet toegankelijk. Daar zullen ongetwijfeld meer beelden komen, maar het sacrale schema is klaar. Hier links voorin een werker die het plastic van de afdekking op zijn plek moest brengen. Spectaculair!

Dit is het centrale beeld ahcterin de kerk, vreemd genoeg dus aan de oostzijde. Het ziet eruit als een menselijke figuur die in negatief is uitgebeeld, alsof de echte inhoud eruit is getrokken. Het moet Sint Joris zijn, maar hier is er ook al geen draak meer bij, de held is klaar, het zwaard rust op de grond. Waarom dit beeld van Joseph M. Subirachs zo gemaakt is? Ons boek van Albart Farges & Pere Vivas, Sumbolology of the Temple of the Sagrada Familia geeft geen uitleg. Ik vond elders dat hij voor Montserrat een soortgelijk beeld van deze christelijke strijder heeft gemaakt.





In de buurt van de verlossings-ingang, de zuidkant dus, staan deze twee kelken: voor brood en wijn als eucharistische symbolen, het belangrijkste christelijke ritueel (waar wel een gewijde voor nodig is; anders dan in de islam kunnen belangrijke rituelen alleen met clerus plaats vinden). Er is hier prachtige kleur, zoals ook wel bij de huizen en andere gebouwen van Gaudi, maar in het geheel van de kathedraal is erg bescheiden met kleuren gewerkt. Modernistische gevels zijn soms protserig, oppenkast, edelkitsch zelfs en we konden het ons best indenken dat er tussen 1880-1920 veel in gebouwd is, maar toen vond men het ook wel genoeg.
Deze foto's konden we (net als die van de Verrezene van bovenaf) maken omdat we met een lift in een van de pilaren omhoog waren gegaan. Dat is een riskante onderneming: nogal wet slaat de schrik van de hoogte, enge trap naar beneden, zo op het hart dat ze meteen veilig in de lift terug willen. Het is een fantastische beleving om het kolossale van de pilaren (te beleven je loopt door een buitenkant van één pilaar terug, zo groot is alles) en de buitenmenselijke proporties en hoogte van dit gebouw. Paule vond het uitermate eng en was helemaal bevrijd toen ze beneden kwam. Ik had wel uren willen blijven kijken.


Een laatste blik op de Sagrada Familia vanuit een andere Gaudi-icoon, het park Guëll, een steile helling, bedoeld om 60 luxe villa's in te gaan bouwen. Alleen de publieke zaken als kerkje, markt, portierswoning, muur van deze gated community zijn gereed gekomen en mooi genoeg.
De Sagadra Familia is niet dominant voor heel Barcelona: in de avond is de toeter van de Torre Agbar (Augua Barcelona, waterleiding) veel meer spectaculair. Bij de kust staan ook prachtige gebouwen, zoals die spectaculaire koperen vis en wat torens, een ervan in de vorm van een zeilboot. De basiliek staat ook een eind uit het echte centrum, rond de grote winkelstraten.