woensdag 27 oktober 2010

Contesting Religious Identities: Moet je ook een religieus rijbewijs hebben?

Het Departement Religiestudies/Theologie in Utrecht hield 13-15 oktober een conferentie onder de wat zwaar aangezette titel: Contesting Religious Identities, over de vraag dus hoe mensen hun vorm van religie zelf definiëren, vaststellen of laten zien. Ook wel hoe anderen iemand op een bepaalde vorm vastpinnen.
Boeiend was Engelse Anna Strhan (van Slowaakse afkomst, vandaar die naam), die een verhaal meebracht over een conservatieve Anglikaanse kerk, beetje sekte-achtig, die erop hamert dat de gelovigen in een vijandige geseculariseerde wereld wonen, dat ze zich niet aan moeten passen en bij elkaar moeten blijven. Succes verzekerd binnen die kring: er staan 80 mensen op de payroll en de kerk zit op zondag driemaal vol!



De Turks-Franse Nilüfer Göle (identiteitskenmerk een grote bos rood haar)had een typisch Frans-anthropologisch verhaal over de symboliek van ruimte en plaats: hoe Palestijnen tijdens een demonstratie in Milaan gingen bidden op het plein voor de Duomo (en zoiets is ook bij het Colosseum gebeurd!). Religion and territory: die verhouding verandert snel. Gebieden zijn niet meer zuiver van één club, maar moeten hun terrein met anderen delen, vooral door de wereldwijde migratie. Minderheden willen dezelfde rechten als meerderheden en doen dat onder meer door demonstratief terrein voor zich op te eisen.
Zowel Islam (Darul Islam/Darul Harb) als katholiek christendom (aparte bisschop in partis infidelium terwijl voor de reguliere gebieden andere regels golden dan voor missielanden) kenden hun territoriale dromen, die nu snel uiteenspatten.
Andere voorbeelden waren: de Berlijnse moslim Yunus M., 17 jaar oud, die op zijn school gebedsruimte eiste. En Mansur Escudero, de Spaanse bekerling die op 6 december 2008 een gebed leidden in de Mesquita van Cordoba. Wie volgt?




Der Utrechtse promovende Annemeik Schlatmann had een zeer helder verhaal over westerse sji'itische moslims die een imam in Irak of Iran zoeken en vaak via Internet kunnen vinden.
Absolute op op No 1 is de redelijk traditionele Ali al-Sistani in Irak. No 2 de bijna-feministische Yusuf Saane'i uit Qom. No 3 is de onlangs overleden Md Husayn Fadlallah uit Beyrut. Het blijkt heel belangrijk te zijn om je echt tot een leraar te wenden en die ook te volgen. Alleen dan blijf je sji'iet. Zij heeft 37 interviews gedaan en 30 van de 37 volgen Sistani. Kijk daarvoor dus op www.najaf.org.
Maar de boeiendste voordracht kwam van de eigen Utrechtse Martha Frederiks die een presentatie gaf over de Islamitische variant van de Barbie-pop, Fulla, die nooit helemaal bloot kan (ondergoed zit er in stevig formaat meteen opgeplat), die kan bidden, mooie hoofddoeken draagt, afijn voor alles staat waar een door ulama gedroomde islamitische identiteit voor staat. Prachtige creatie en een boeiend thema. We moeten er dadelijk bij onze reis in Syrië dus ook maar eentje meebrengen voor onze eigen kleindochter Sophie. Martha Frederiks had in Utrechtse speelgoedzaken rondgekeken en er alleen een in het grote winkelcentrum Overvecht een gevonden.
Net als Barbie gaat Fulla niet trouwen. Ze heeft wel werk: onderwijzeres, verpleegster.



Er was nog veel meer: Tina Pippin (Biblical Studies, Agnes Scotte Colle in Atlanta) had een verbijsterend verhaal over allerlei moderne opvattingen over het einde der tijden. Er schijnt een boeiende film 2012 te zijn. Toch een opzoeken.

Dan had Nienke Pruiksma, bijna klaar in Utrecht met haar dissertatie over de CCC, Celestial Church of Church een levendig verhaal over de rol en positie van vrouwen in kolossale witte jurken in die Nigeriaanse kerk, die ook in Nederland een kleine gemeenschap heeft, met allerlei reinigingsrituelen en vooral veel zang. Ook al weer stevige controle van de mannelijke leiders.
Het deed je bijna verzuchten dat je maar beter dubbele religieuze paspoorten kunt hebben en niet te close contact met je leiders, want stevige identiteit is wel een beetje verstikkend, zo bleek me uit vele voorbeelden. Je zou er je religieus enthousiasme niet makkelijk van kunnen oppotsen.
De lezingen gingen wel allemaal over etiketten/paspoorten die door anderen aan groepen worden gegeven. Het ging dus over groepsidentiteiten, niet zozeer over een persoonlijk paspoort, een individuele identiteit die uit een aantal componenten kan bestaan. Veel groepssamenhang en het er bij horen dus. Weinig over individualiteit en daar leven wij juist zoveel door in het gewone leven. Ook als je niet aan de eisen van dit of dat voldoet kun je toch in de reliwereld een leuke combinatie bijeen scharrelen. Of hebben ze daar ook wel een shopper-rijbewijs voor? Of zou je dat helemaal eigen mogen houden?

In mijn Indonesië-tijd kreeg ik nogal eens een vraag of ik christelijk was. Als je dan zei: katholiek, dan was de reactie vaak: "dan geloof je dus in God als Drieëenheid en in Jezus als Zoon Gods?" Ik zei dan dat dit nu toevallig twee definities waren, waar ik me niet in kon vinden. Dan was mijn gesprekspartner meteen al in verwarring.
Identiteit is dus prachtig, maar vaak vooral als versimpelende vereenvoudiging. De werkelijkheid is meer als Mt 13:52, de huismeester die uit zijn voorraad oud en nieuw te voorschijn haalt. Maar de ene keer dit de andere keer dat. Godsdienstvrijheid dus als een vrijheid voor het individu liever liever dan voor groepen met stevig omschreven identiteiten.